Trong và sau mưa bão, lũ lụt, vô số các vi sinh vật, chất thải, rác bẩn… theo dòng nước lan tràn ra nhiều nơi, gây ô nhiễm môi trường (Ảnh: D.T).

Các bệnh cảm mạo, hô hấp

Phong hàn

- Các bệnh thường gặp như viêm phế quản, hen phế quản, viêm thanh quản, viêm mũi dị ứng…

- Triệu chứng: Ho, khò khè, đàm trắng, miệng không khát, chảy nước mũi, ngạt mũi, sợ lạnh, phát sốt, rêu lưỡi mỏng, mạch phù.

- Phương thuốc:

Bài 1 (Hạnh tô tán): Hạnh nhân 12gr, bán hạ chế 6gr, bạch linh 12gr, chỉ xác 8gr, tô diệp 8gr, tiền hồ 8gr, cát cánh 12gr, quất bì 8gr, cam thảo 4gr, đại táo 12gr, gừng tươi 3 lát. Sắc uống ngày một thang.

Bài 2: Tía tô 12gr, lá hẹ 10gr, kinh giới 10gr, trần bì 6gr, xuyên khung 6gr, bạch chỉ 8gr, rễ chỉ thiên 8gr. Sắc uống ngày một thang.

Bài 3 (Chỉ khái tán): Hạnh nhân 12gr, cát cánh 8gr, tiền hồ 12gr, tử uyển 12gr, cam thảo 4gr. Trường hợp đờm nhiều, rêu lưỡi trắng gia thêm bán hạ chế 12gr, trần bì 8gr. Nếu bị hen suyễn thì chúng ta bỏ cát cánh, thêm ma hoàng 6gr. Sắc uống ngày một thang.

Phong nhiệt

- Triệu chứng: Ho, miệng khát, họng đau, đờm vàng, sốt ra mồ hôi, nước mũi đặc, chất lưỡi đỏ, mạch phù sác.

- Phương thuốc:

Bài 1: Tang diệp 16gr, rễ cây chanh 8gr, tang bạch bì 12gr, bán hạ chế 6gr, bạc hà 8gr, cúc hoa 8gr, rau má 12gr, xạ can 4gr, lá hẹ 8gr, rễ chỉ thiên 8gr. Sắc uống ngày một thang.

Bài 2 (Tang hạnh thang gia giảm): Tang diệp 12gr, hạnh nhân 8gr, bối mẫu 4gr, sa sâm 8gr, chi tử 8gr, tiền hồ 8gr, tang bạch bì 8gr, cam thảo 6gr. Sắc uống ngày một thang.

Bài 3 (Tang cúc ẩm gia giảm): Tang diệp 12gr, cúc hoa 12gr, liên kiều 12gr, bạc hà 6gr, ngưu bàng tử 12gr, cát cánh 8gr, hạnh nhân 12gr, tiền hồ 12gr, cam thảo 4gr. Nếu đờm nhiều vàng dính, sốt cao bỏ tang diệp, cúc hoa, bạc hà, ngưu bàng; gia hoàng cầm 12gr, ngư tinh thảo 20gr. Sắc uống ngày một thang.

Bài 4: Kim ngân hoa 20gr, sài đất 20gr, bồ công anh 20gr, kinh giới 16gr, tang bạch bì 20gr, hạnh nhân 8gr, cỏ mần trầu 16gr, trúc nhự 8gr. Sắc uống ngày một thang.

Bài 5 (Ngân kiều tán gia giảm): Kim ngân hoa 16gr, liên kiều 16gr, ngưu bàng tử 12gr, cát cánh 8gr, tiền hồ 8gr, đậu xị 12gr, bạc hà 12gr, bối mẫu 6gr. Nếu sốt, sợ lạnh thêm kinh giới 8gr; đau ngực thêm bạch thược 8gr, uất kim 8gr; sốt cao thêm hoàng cầm 12gr, chi tử 12gr. Sắc uống ngày một thang.

Khí táo

- Triệu chứng: Ho khan, ít đờm, mũi khô, họng khô, sốt, đau đầu, đau người, lưỡi đỏ khô, mạch phù sác.

- Phương thuốc:

Bài 1: Tang bạch bì 12gr, mạch môn 12gr, trúc diệp 12gr, lá hẹ 8gr, sa sâm 12gr, thạch cao 16gr, thiên môn 12gr, hoài sơn 12gr. Sắc uống ngày một thang.

Bài 2 (Thanh táo cứu phế thang gia giảm): Tang diệp 12gr, thạch cao 12gr, cam thảo 16gr, mạch môn 12gr, tỳ bà diệp 12gr, hạnh nhân 8gr, gừng 4gr, a giao 8gr, đảng sâm 16gr. Sắc uống ngày một thang.

Khi bệnh mới cảm nhiễm, cần điều trị sớm để tránh tà khí vào sâu trong tạng phủ dẫn đến nặng hơn, lâu ngày khiến cho công năng tạng phủ suy giảm, trở nên mạn tính (hư chứng). Người bệnh cần được thăm khám để xác định rõ thể bệnh, chứng bệnh, từ đó sẽ có phương pháp điều trị phù hợp.

Bệnh ngoài da

Bệnh ngoài da thường gặp mùa mưa lũ như viêm da cơ địa, viêm da tiếp xúc, dị ứng, mụn nhọt…

Căn cứ vào các triệu chứng, có thể chẩn đoán nguyên nhân gây bệnh và cách chữa các bệnh ngoài da có thể gặp mùa mưa lũ như sau:

- Ngứa phần nhiều do phong gây ra: Thường dùng các thuốc trừ phong như kinh giới, phòng phong, bạc hà, ngưu bàng tử, cương tàm, toàn yết, ké đầu ngựa, uy linh tiên...

- Da đỏ, nóng rát thường do nhiệt gây ra, được dùng các thuốc thanh nhiệt để chữa. Nếu do nhiễm trùng gây mủ thì dùng các thuốc thanh nhiệt giải độc: Kim ngân, bồ công anh, sài đất, liên kiều... Nếu do viêm nhiễm không sinh mủ thì dùng các thuốc thanh nhiệt tả hỏa như: Thạch cao, chi tử, lá tre...

Nếu da đỏ và nóng rát thì dùng các thuốc thanh nhiệt lương huyết như: Sinh địa, huyền sâm, địa cốt bì...

Ngoài ra có các nốt phỏng nước, phù nề, thấm dịch chảy nước vàng... dùng các thuốc thanh nhiệt táo thấp có tính vị đắng lạnh như: Hoàng bá, khổ sâm, hoàng liên... phối hợp với các thuốc thanh nhiệt, lợi thấp như: Xa tiền tử, hoạt thạch, nhân trần... để chữa.

Nếu da khô, nứt nẻ, dày da, tróc vảy, lông tóc khô rụng... thường do huyết táo gây ra, dùng các thuốc dưỡng huyết nhuận táo để chữa như: Bạch thược, sinh địa, hà thủ ô, cỏ nhọ nồi...

Nếu có ban chẩn, nổi cục, ứ huyết ở da, thường do huyết ứ sinh ra, dùng các thuốc hoạt huyết để chữa như: Đan sâm, tạo giác thích, đào nhân...

Trên thực tế lâm sàng, các triệu chứng hay xuất hiện cùng một lúc với nhau như chảy nước vàng (do thấp nhiệt), ngứa sưng đau (do phong và huyết ứ). Nguyên nhân là do các nguyên nhân kết hợp với nhau gây bệnh như phong thấp nhiệt, huyết ứ…

Khi chữa phải phối hợp các phương pháp và các thuốc chữa bệnh với nhau cho phù hợp với bệnh cảnh lâm sàng.

Ngoài thuốc uống bên trong, các dạng thuốc dùng ngoài da của y học cổ truyền rất phong phú, bao gồm:

- Thuốc bột: Gồm các vị thuốc sát trùng, thu sáp, chống viêm, chống ngứa như hoạt thạch, thanh đại, phèn phi...

- Thuốc nước: Dùng để băng rửa vết thương có tác dụng tiêu viêm trừ mủ, thu sáp... như nước lá xoan, nước xà sàng tử, nước lá nhội...

- Thuốc ngâm rượu: Có tác dụng tiêu độc, chống ngứa, chống ứ huyết ở cục bộ như rượu, thuốc xà sàng tử, tô mộc, long não…

- Thuốc mỡ: Thuốc để sát trùng tiêu độc, làm mềm da, gồm các vị thuốc thanh nhiệt giải độc, tiêu viêm, nhuận táo, như hoàng liên, gấc, hạt bí, nghệ, tử thảo…

- Cao dán: Cao lá mềm băng và dán vào tổn thương ở mặt da.

- Thuốc ngâm: Thuốc để ngâm tắm toàn thân hoặc ngâm vùng bị bệnh (chân, tay), sử dụng các vị thuốc thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm như sài đất, kim ngân, tía tô, thương nhĩ tử, bồ công anh, tràm gió, hương nhu…

Tiến sĩ - Lương Y Phùng Tuấn Giang

Chủ tịch Viện Nghiên cứu Phát triển Y dược Cổ truyền Việt Nam

Chủ tịch Tổ chức quốc tế Chữa bệnh bằng liệu pháp thiên nhiên tại Việt Nam